artikel over anesthesie en roodharigen

Pijnlab test anesthesie bij patiënt

Roodharige vrouwen reageren vaak heftiger op morfine dan mannen met bruine lokken. In een nieuw lab in het Operatiecentrum van het LUMC kunnen Leidse anesthesiologen de redenen voor zulke verschillen achterhalen - ze kunnen er zelfs patiënten testen. Angela Rijnen ‘De pijnmachine’- ’t klinkt als een werktuig dat je eerder verwacht in het Torture Museum dan in een academisch ziekenhuis. Maar het witte, platte kastje, dat twee maanden geleden verhuisde van het Boerhaavekwartier naar het LUMC, oogt nietszeggend en meet hooguit 10 bij 15 cm. Een jonge, blonde vrouw krijgt via elektroden op de huid stroomstootjes toegediend. Telkens als ze pijn voelt, drukt ze op het linkerknopje. Als de pijn te erg wordt, drukt ze op de ‘stop’-knop. Na een pijnstillende injectie wordt het experiment overgedaan. Zo meten Leidse anesthesiologen hoe sterk het middel iemands pijn dempt. De pijnmachine helpt anesthesioloog Albert Dahan en zijn collega-onderzoekers de effecten van pijnstillers uit de morfinefamilie vast te stellen. Deze pijnstillers zijn nog altijd onontbeerlijk tijdens en na operaties, maar over hun werking is weinig bekend. ‘Bizar’, geeft Dahan toe. Goed, men weet dat morfine het transport van signalen naar de hersenen remt en daardoor pijn dempt. En ja: bij langdurig gebruik kan verslaving ontstaan, een bijwerking die bij postoperatieve pijnstilling overigens niet optreedt. Maar waarom klagen sommige patiënten over sufheid, misselijkheid, braken of jeuk? Wat bepaalt dat een op de tweehonderd patiënten er ademhalingsproblemen door krijgt? En waarom blijft de een kreunen, terwijl de ander geen centje pijn heeft? Het onderzoek naar verschillen bij pijnstilling heeft altijd plaatsgevonden onder studenten, honderden inmiddels. De tijd is binnenkort rijp om patiënten aan testen te onderwerpen, vond Dahan. Vandaar dat zijn ‘pijnlaboratorium’ onlangs naar de kliniek is verhuisd. In afwachting van de definitieve locatie in het Operatiecentrum is het tijdelijk gestationeerd op de afdeling Urologie. Uit proeven met vrijwilligers bleek al dat het pijnstillend effect en de bijwerkingen van eenzelfde dosis morfine van persoon tot persoon sterk kunnen variëren. ‘Opiaten werken anders bij mannen en vrouwen’, vertelt Albert Dahan. ‘Bij vrouwen is de werking vaak sterker. Maar ook binnen subgroepen zie je weer verschillen. Zo hebben Amerikaanse onderzoekers geobserveerd dat het verschil in reactie tussen mannen en vrouwen veel uitgesprokener is bij mensen met rood haar.’ De verklaring daarvoor schuilt, zo blijkt uit Leids onderzoek, in genetisch bepaalde variaties in de ‘receptoren’ voor morfine - de eiwitten waaraan het opiaat bindt. Een kleine variatie in de vorm van zo’n morfinereceptor beïnvloedt iemands reactie op het middel al: mensen met deze variant hebben driemaal zoveel morfine nodig als anderen. Mogelijk speelt een gen voor haarkleur eveneens een rol in de gevoeligheid voor pijnstilling, denkt Dahan. Kennis over zulke kenmerken, verwacht hij, zal het in de toekomst mogelijk maken aan de hand van pre-operatieve genetische screening de noodzakelijke pijnbestrijding per patiënt te kunnen vaststellen. De anesthesioloog vindt die stap naar de kliniek onontbeerlijk. ‘We weten inmiddels hoe gezonde vrijwilligers reageren. Nu willen we weten hoe het na een operatie gaat: hoe werkt de pijnstilling dan, hoe reageert de ademhaling op de concentraties aan opiaten in het bloed? Patiënten zijn anders dan gezonde studenten. We werken aan het onderzoeksprotocol. Maar we zoeken ook nog altijd roodharige vrijwilligers.